منهول ها، کانال هایی هستند که شرایط دسترسی به خطوط فاضلاب و کابلهای عبوری زیرزمینی را فراهم میکنند و امکان بازرسی از آنها را بوجود می آورند. اما آیا آدم روها (منهولها)، خود نیاز به بازرسی ندارند؟. مسلماَ بایستی برای بازرسی از منهول ها نیز همانند دیگر تجهیزات حوزه آب و فاضلاب، برنامه ریزی نمود. زیرا از جایگاه ویژه‌ای در برنامه ریزی‌های شهری و البته خطوط جمع آوری و انتقال فاضلاب برخوردار هستند.
البته با توجه به گستردگی فاصله‌ای و تعدادی آدم روها، نمیتوان مرتباَ به نظارت بر روی آنها پرداخت. فلذا بایستی برنامه ریزی های مناسبی را برای بازرسی دوره ای منهول ها، معین کرد. همواره نظارت فیزیکی این تجهیزات، محتمل‌ترین پیشنهاد کارفرمایان است. اما پارامترهای جالب توجه و البته مهمتر دیگری نیز هستند که توجه به آنها ضروریست.
زمان بازرسی منهول پلی اتیلن
اهمیت نصب صحیح و رعایت اصول نگهداری و بازرسی منهول پلی اتیلن، در اینست که این منهولها هم باید به درستی فعالیت نموده تا امور فاضلابی با هیچ خللی مواجه نشود. و هم از سوی دیگر، هرگونه مشکل ساختاری و یا تضعیف سازه منهولها، میتواند به محبوس شدن و حتی مرگ بازرسان و کارگران زیرزمینی منجر شود!!.
اغلب اوقات این سوال مطرح میگردد که «چه زمانی مهم است که بازرسی منهول را کامل کنیم؟». بازرسی از کانالهای آدم رو بهترست در هوای مرطوب صورت گیرد. همچنین در مواقعی‌که سطح منابع آب زیر زمینی بسیار بالاست، بازرسی از manholeها عاقلانه و توجیه‌پذیر خواهد بود. طبق نظر کارشناسان ماه‌های نوامبر تا می، زمانی ایده آل بمنظور بازرسی منهول ها بشمار می‌آیند. انجام بازرسی آدم روهای فاضلاب، برای تشخیص جریان ورودی و نفوذ (I/I) است. طی ماه های فوریه و مارس که با:
- ذوب شدن برف/ یخ؛ و
- باران های شدید
همراه است، شهرها و شهرک ها شاهد افزایش جریان در ایستگاه های بالابر (ایستگاه پمپاژ فاضلاب) و تاسیسات تصفیه فاضلاب خواهند بود.
5 اقدام اساسی برای بازرسی منهول
پنج مورد از مهم ترین مواردی که باید در حین بازرسی منهول پلی اتیلن و فایبرگلاس به دنبال آنها باشید، به شرح زیر خواهد بود. بیاد داشته باشید که با این 5 اقدام مهم، شاهد کاهش (I/I) و حذف پشتیبان های احتمالی خواهیم بود. (در مقاله حاضر، به مواردی نظیر بازرسی ساختار و سازه آدم روهای فاضلاب، کمتر اشاره شده است)
دودکش منهول در هنگام باران شدید
یکی از مهم ترین اجزای منهول پلی اتیلن که باید در بازرسی از این تجهیزات مورد بررسی قرار بگیرد، دودکش یا ونت منهول است. بعنوان مثال:
در آدم‌رو های پلی اتیلنی / فایبرگلاسی، تقریباَ تمامی اجزا از جنس پلی اتیلن/ فایبرگلاس هستند. ولی منهول هایی که از بتن و بصورت پیش ساخته تولید شده‌اند، متریال دودکش منهول در آنها استثنا بوده و از جنس آجر است. (البته برخی از آدم روهای پیش ساخته بتنی نیز، دارای دودکش بتنی می‌باشند)
در هوای خشک، ونت یا دودکش ممکن است در شرایط خوبی به نظر برسد. اما زمانی که آب‌های زیرزمینی بالا می‌آیند یا باران‌های شدید رخ می‌دهد، ممکن است داستان کاملاً متفاوتی را مشاهده کنید. بطوری که اغلب سخت است باور کنید که به یک آدم‌رو فاضلاب در شرایط کمی متفاوت، نگاه می‌کنید. به‌عنوان مرجع، جریان ورودی که در سمت راست عکس زیر دیده میشود با سرعت تقریباً هفت گالن/در دقیقه وارد میشود.
نکته: دودکش ها نیز همانند دریچه منهول، رایزر، رینگ، پله و… از اجزای مهم این تجهیزات بشمار میروند. با استفاده از دودکشها، گازها، بخارات و دودهای حاصل از انباشت فاضلاب ها و ترکیب عناصر مختلف با هم، از فضاهای بسته زیرزمینی خارج میگردد
چک نهایی پیش از بهره برداری از منهول
همیشه داشتن یک بازرس ساختمان در محل کار در هنگام نصب منهول بهداشتی، ایده‌ی خوبی است. علاوه بر این، یک بازرس ساختمان آموزش دیده باید یک بازرسی نهایی را انجام دهد و قبل از اینکه شهرداری یا شرکت آب و برق سیستم فاضلاب را تحویل بگیرد، آن را امضا کند. پس از ساخت، معمولاً یک پیوند نگهداری و بازرسی سه ساله وجود دارد که باید انجام شود؛ اما اغلب فراموش می شود. بارها مشاهده شده که:
- قاب و
- روکش‌ها،
به دلیل ضربه خوردن در حین درجه‌بندی نهایی یا در نتیجه‌ی علامت‌گذاری مناسب زمین در حال کار توسط ماشین‌آلات کشاورزی، از هم جدا شده‌اند. اگر این منهول ها در مناطق کم ارتفاع قرار داشته باشند، میزان ورودی میتواند برای سیستم فاضلاب شما فاجعه بار باشد. بخاطر داشته باشید که:
پس از درجه بندی نهایی، منهول ها باید توسط شرکت پیمانکار و ناظران کارفرما، مورد بازرسی و همچنین تعمیر قرار بگیرند. (چک نهایی پیش از بهره برداری یا بازسازی)
عکس زیر (سه قاب پایینی)، مربوط به منهول هایی است که در مرحله درجه بندی نهایی حفر شده اند و هرگز توسط شرکت برق تعمیر نشده اند.
ترتیب درست منهول ها در کنار یکدیگر
بارها به منهول های فاضلاب بهداشتی برخوردیم که در حین ساخت و ساز، به‌درستی کنار هم قرار نگرفته‌اند. اکثر شرکت ها و شهرداری ها، مجموعه ای از:
- طرح ها،
- مشخصات (شامل مشخصات فنی و جدول نیازهای منطقه ای)
- و جزئیاتی
دارند که پیمانکاران باید در حین ساخت، آنها را رعایت کنند. پیمانکاران باید نقشه های شهرداری را تهیه کنند تا نشان دهند چه محصولی را نصب می کنند؛ و آن را در چه محلی مستقر می‌نمایند؟!. در بسیاری از موارد، به هر دلیلی، جزئیات و/یا مشخصات رعایت نمیشود. درنتیجه محصول نهایی ضعیفی بدست می آید و جریانهای معکوس به سیستم بازمیگردند!.
عکس سمت چپ نمونه ای از استفاده از آجر است. در واقع از سنگ و غیره برای تنظیم درجه، به جای حلقه تنظیم بتن استفاده شده است. عکس وسط (تصویر مرکزی) مربوط به یک واشر O-Ring است که هنگام نصب منهول محکم نشده است. بخاطر داشته باشید که O-Ringبرای کمک به حفظ مهر و موم محکم در مفصل، طراحی شده است. عکس سمت راست نیز یک نشت فعال مفصل است که به دلیل:
- مقدار ناکافی درزگیر
- و یا عدم استفاده از مقدار مناسب لاستیک بوتیل/ پلاستیک،
در مفصل خارجی ایجاد میشود. همه‌ی این کمبودها میتواند منجر به نفوذ فاضلاب و ایجاد اختلال در نظام سلامت انسان/ محیط زیست شود. بنابراین از یکطرف، توجه به آب بندی مناسب منهول ها در هنگام خرید بسیار واجب است. همچنین از طرف دیگر، نظارت و بازرسی دوره ای از این تجهیزات بلحاظ بررسی سلامت بدنه، عدم نشتی، کیپ بودن اتصالات و عدم نیاز به تقویت درزها و…، از جمله‌ی اموراتی هستند که همواره باید در دستور کار قرار گیرند.
زوارهای لاستیکی برای آب بندی آدم‌رو
انواع لوله کاروگیت و لوله پلی اتیلن، دارای آب بندی های گسترده ای هستند. ضمن اینکه با اتصالات پلی اتیلنی ابتدایی نیز هماهنگی فوق العاده ای دارند. مسئله‌ای که در ساخت منهول ها نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. درحقیقت یکی از رایجترین مشاهدات در بازرسی منهول پلی اتیلن و فایبرگلاس، نشت و نفوذ از لوله است. هنگامی که یک آدم رو فاضلاب جدید ساخته می شود، یک چکمه لاستیکی باید روی منهول پیش ساخته نصب شود تا نصب لوله فاضلاب تسهیل گردد زوارها با تسمه‌های فولادی ضدزنگ برای حفظ محتویات فاضلابی درون لوله، بصورت محکمی مهر و موم شده است. در بسیاری از موارد، زوار لاستیکی در اطراف لوله بتنی قرار می گیرد. معمولاَ نتیجه اینست که نفوذ فعال در محل نفوذ و دهانه لوله، اتفاق می‌افتد!!!. (این اتفاق در قاب های سمت چپ و راست در عکس زیر، نشان داده شده است)
عکس در مرکز نیز نشان می دهد که یک زوار لاستیکی نصب شده است. اما به اندازه کافی سفت نشده است که باعث نفوذ فعال و مداوم لوله می شود. ذکر این نکته الزامیست که کیفیت اتصالات و اجزای آب بندی (شامل چکمه‌ها، حلقه‌های لاستیکی، واشرها و…) بسیار حائز اهمیت است. ولی مهمتر آنست که این آب‌بندها را به صورت کیپ‌شده و محکم در جای خود قرار دهید.
نکته: بکارگیری آب بندهای قدرتمند در ساخت دیگر تجهیزاتی نظیر: سپتیک تانک، مخزن اسید، مخازن تحت فشار و غیره نیز بسیار پراهمیت است.
گرفتگی های منهول پس از بارش جوی
یک اصطلاح فرنگی وجود دارد که میگوید: اضافه شارژ کانالها، همواره میتواند باعث ایجاد مانع شود. بله؛ ایده خوبی است که پس از باران شدید، سیستم فاضلاب بهداشتی را بررسی کنید تا ببینید آیا هزینه‌های اضافی وارد آمده است و می تواند منجر به انسداد در فاضلاب شود؛ یا که خیر. اگرچه این پارامتر را به عنوان گزینه‌ی آخر مبحث «بازرسی منهول ها» تشریح کردیم. اما مطمئن باشید که موضوع و اقدام بسیار پراهمیتی می باشد. چنانکه در زیر، عکس‌های قبل و بعد از تمیز کردن چاهی که اضافه شارژ شده‌است را مشاهده می‌کنید. باورش سخت است که این همان منهول تنها چند دقیقه پس از برداشتن انسداد باشد.
جالب‌تر اینجاست که بازرسان در کشورهای اروپایی و آمریکایی، پس از بازرسی از منهولهای محلی و شبکه‌های جمع آوری فاضلاب، همواره به اشکالات قابل توجهی برخورده‌اند. گاهاَ فاضلاب بهداشتی دارای اتصال جانبی به طور مستقیم، به منهول است؛ و نه منبع اصلی!!. و یا وجود یک یا چند نقطه مرتفع در مرکز کانالها که به طور بالقوه باعث پشتیبان‌گیری از چندین مالک میشود!. حل تمامی این مشکلات ازیکسو به دلیل هزینه‌های بالا برای رفع، با بی‌رغبتی مالکین روبرو شده است. بخش تاسف بارتر در مورد این نقص های رایج، اینست که شهرداری‌ها باید بودجه ای را برای احیای فاضلاب بهداشتی برای اصلاح مواردی مانند موارد فوق، اختصاص دهند.
نتیجه گیری برای مزایای بازرسی منهول
از شیوه‌های مختلفی می توان برای ساده سازی بازرسی منهول های فاضلاب، استفاده کرد. بطورکلی تعمیر، بازسازی، یا جایگزینی منهولها هزینه های زیادی برای تاسیسات فاضلاب به‌همراه دارد. عواقب خرابی این تجهیزات قابل توجه است و ممکنست بر عملکرد صحیح فاضلاب تأثیر بگذارد و منجر به نشت یا سرریز فاضلاب گردد. تاسیسات فاضلاب میتوانند هزینه‌های بهره برداری و نگهداری را با اجرای یک برنامه بازرسی زیرزمینی معمولی، کاهش دهند. بطوریکه که عیوب و مسائل ایمنی را، قبل از از کار افتادن آدم رو فاضلاب شناسایی می‌کند.
راه حل بازرسی منهول فاضلاب، مجموعه‌ای از قابلیت‌ها را ارائه می‌دهد که به شرکت‌ها کمک می کند تا:
- بازرسیهای معمول را انجام دهند؛
- شرایط خاص آدم رو فاضلاب را درک کرده و آن را قابل ترسیم و عیب یابی در نظر گیرند؛
- بازرسی های MANHOLE را در میدان ثبت کنند،
- فعالیت های بازرسی را مدیریت کنند؛
- و اطمینان حاصل کنند که کل سازمان به اطلاعات بازرسی، دسترسی ساده و کاربردی دارد.
نرم افزار های بازرسی از آدم رو فاضلاب
بمنظور بررسی مشکلات کانال های آدم رو فاضلاب، از طیف زیادی از نرم افزارها و پلاگین‌ها استفاده میشود. ظهور این نرم افزارها به افزایش سرعت و کیفیت بازرسی، کمک شایان توجهی نموده است. بطوریکه ضمن دریافت و ذخیره‌ی هرچه بهتر دیتاها، امکان انتقال اطلاعات برای پروژه‌های همزمان و مرتبط نیز فراهم آمده است.
- مرکز بازرسی منهول فاضلاب:
برنامه ArcGIS Experience Builder که توسط مدیران عملیات، مهندسان و سرپرستان برای ایجاد، تخصیص و مدیریت بازرسیهای منهولها استفاده میشود.
- برنامه ریزی بازرسی:
نرم افزار کاربردی «ArcGIS Web AppBuilder»که توسط مدیران عملیات و مهندسان در دفتر برای برنامه ریزی و ایجاد تکالیف بازرسی manhole مورد استفاده قرار میگیرد.
- تکالیف بازرسی فاضلاب:
بهره وری از پروژه نیروی کار ArcGIS ، برای کارکنان میدانی و اختصاص وظایف بازرسی به آنهاست. (توجیه هرچه بهتر، زون بندی وظایف و بازرسیهای هر فرد، مشاهده‌های انجام شده و…)
- داشبورد تکالیف منهولهای فاضلاب:
ArcGIS Dashboards توسط کارکنان اداری برای نظارت بر تکالیف بازرسی آدم رو فاضلاب نصب میگردد.
- داشبورد بازرسی:
بخش «ArcGIS Dashboards» مربوط به پرسنل اداریست که مسئول نظارت بر بازرسیهای انجام شده هستند.
- ویرایشگر بازرسیها:
بخشی دیگر تحت عنوان ArcGIS Web AppBuilder برای بهره گیری ویراستاران، طراحی شده است. چنانکه با استفاده از آن، میتوانند در دفتر برای افزودن و به روزرسانی داده‌های بازرسی آدم روهای فاضلابی اقدام نمایند. ضمناَ از همین بخش نرم افزار، برای نمایشدهی بررسی های میدانی بهره گرفته میشود.
- ترسیم نقشه میدانی اطلاعات و برداشت ها:
نقشه های میدانی موارد مربوط به حوزه آب و فاضلاب، در محیط اصلی ArcGIS ترسیم میشود. درواقع فرآیند ترسیم پس از جمع‌آوری داده‌های کانالها (و درصورت نیاز ازبیلت و جمع آوری اطلاعات مرتبط)، شروع میشود.
- گسترش طرحواره:
از طریق بخش ArcGIS Notebooks که توسط یک متخصص GIS برای گسترش طرح بازرسی منهول استفاده میشود.