بررسی 12 مشکل رایج سپتیک و نحوه رفع آن
اگر دارای مخزن گندانبار هستید، مسلماَ نسبت به مشکلات سپتیک و ویژگی‌های این تجهیزات تصفیه فاضلاب اشراف کامل دارید. بدین معنی که خرید گندانبار یک اتفاق روتین نیست و انتخاب انواع سپتیک بایستی بر اساس آنالیز مناسبی از حجم و کیفیت فاضلاب ها انجام گیرد. عمدتاَ در شهرها، موضوع شبکه‌های دفع جریانات فاضلابی، حالت پیشرفته‌تری به خود گرفته است. اما چگونه انتظار دارید در یک منطقه روستایی زیبا و بدون اتصال فاضلاب زندگی کنید؟ این دقیقاً همان چیزی است که مخازن سپتیک برای شما به ارمغان می‌آورند.
اکنون به عنوان یک صاحب‌خانه که برای دفع فاضلاب به یک سپتیک تانک متکی است، مسلماً یکی از آخرین چیزهایی که می‌خواهید، یک مخزن گندانبار معیوب یا سرریز است. زیرا این احتمالاً بدترین کابوس شماست و می‌تواند تمام فضای دور حیاط‌تان را آلوده و غیرقابل زندگی کند. اکثر اوقات خوشبختانه آنها مدفون و دور از چشم مانده‌اند. اما اگر در نحوه نصب، نگهداری و تخلیه آنها اشتباهاتی صورت بگیرد، احتمالاً مدفون ماندن آنها به هیچ دردی نخواهد خورد. پس بایستی با دلایل بروز مشکلات سپتیک و نحوه رفع آنها نیز آشنا باشید.
علایم هشدار مشکلات سپتیک
برخی از روش‌ها وجود دارد که می‌توانید برای حفظ سپتیک خود از شر خرابی و استهلاک، آنها را دنبال کنید؛ نکات ساده‌ای مانند پایبندی به یک برنامه منظم تخلیه یا توجه به علایم منظم پر بودن این مخازن. اما برخی چیزها خارج از کنترل شما هستند. درحقیقت مواردی که نمی‌توانید جلوی اشتباه را بگیرید. بنابراین با در نظر گرفتن این موضوع، برخی از رایج‌ترین مشکلات سپتیک را برای شما برجسته می‌کنیم. آگاهی از این مشکلات همواره هشدارهایی را به ذهن‌تان متبادر می‌کند و یاد خواهید گرفت که چگونه از بروز چنین مشکلاتی اجتناب کنید و یا آنها را برطرف نمایید.
علائم هشدار دهنده سپتیک که نباید نادیده بگیرید عبارتند از:
- انتشار بوی بسیار نامطبوع در اطراف میدان تخلیه
- نقاط مرطوب قابل لمس و یا آب‌های ایستاده سطحی در نزدیکی منطقه استقرار مخزن
- آب و فاضلاب از زهکشی، سینک و توالت، بسیار کند تخلیه می‌شود.
- چمن سبز روشن و سرسبز در اطراف منطقه نصب گندانبار، حتی در تابستان، رشد می‌کند.
- صدای غرغر از سیستم لوله کشی می‌آید.
اما آیا موارد فوق، تمام نکات مربوط به خرابی و علایم هشدار دهنده‌ی این تجهیزات است؟ بدون شک باید بگوییم: خیـــــــــر. ذیلاً به برخی از مشکلات سپتیک اشاره خواهیم کرد.
آسیب از ریشه درخت یا گیاه
وجود ریشه‌ها، بخصوص ریشه‌های بزرگ، قوی و پیش رونده‌ی درختان بزرگ، همیشه یک مشکل اساسی است. نکته‌ی مهم این است که هیچ وقت نمی‌توان به منظور در امان ماندن کف مخزن زیرزمینی تصفیه فاضلاب مقدماتی، برنامه‌ریزی آسانی برای جانمایی انجام داد. زیرا هرگز واقعا نمی‌دانید که این ریشه‌ها قرار است کجا رشد کنند. البته پر واضح است که ما فقط در هنگام نصب دفنی سپتیک با این مشکل مواجه خواهیم بود.
اگر سپتیک شما خیلی نزدیک به درختان و درختچه‌ها قرار گرفته باشد، امکان ایجاد مشکل زیاد است. مثلاً:
- این درختان قادرند با رشد پیش روندگی ریشه‌های قوی و تیز خود، کف مخزن گندانبار را دچار فشار و ترکیدگی کنند؛ زیرا ممکن است ریشه‌ها اجازه دهند مایع از مخزن خارج شده و آب از زمین وارد شود.
- ریشه‌ها و بوته‌های کم حجم نیز از طریق لوله‌هایی که از مخزن به خانه شما منتهی می‌شوند، عبور می‌کنند.
- همچنین با رشد ریشه درخت یا گیاه و سر بر آوردن آن از کف ترانشه‌ها، تراز کف سپتیک نیز از بین می‌رود. به همین دلیل توصیه می‌شود کف ترانشه‌ها حداقل دارای 15 سانتیمتر لایه‌ی بتن مگر باشد.
ناگفته نماند تمامی این شرایط، آشفتگی وحشتناکی را در منطقه اطراف نصب ایجاد می‌کند.
حرکت زمین و جابجایی سپتیک
حتی کوچک‌ترین تلنگر می‌تواند تأثیر زیادی در برهم خوردن معادلات و شرایط داشته باشد. هر گونه تغییر در حرکت زمین می‌تواند فشار زیادی را به مخزن زیرزمینی شما وارد کند؛ مسئله‌ای که به طور بالقوه می‌تواند باعث شکستگی یا حتی ترک در دیواره‌های گندانبار شود. در صورت بروز ترک در بدنه، ممکن است مشکلات بزرگ‌تری برای دستگاه ایجاد شود. اگر آب‌های زیرزمینی بتوانند از این شکاف‌ها عبور کنند، مخزن شما دیگر قادر به جداسازی موثر مایع از زباله جامد نخواهد بود. درنتیجه پالایش آلودگی‌های فاضلابی با تأثیرگذاری به مراتب پایین‌تری انجام می‌شود.
با بدتر شدن وضعیت بدنه، در نهایت ممکن است که لازم باشد به خرید دستگاه تصفیه فاضلاب دیگری اقدام نمایید. جهت جلوگیری از اثرات مخرب تکانه‌های شدید بر گندانبارها، اولاً آنها را به نقطه‌ای مستحکم چفت و بست می‌کنند. ثانیاً با اجرای یک زیرسازی و پوشانندگی پیرامونی باکیفیت، تا حد امکان مخزن را در جای خود مستحکم می‌نمایند. مخازن سپتیک ممکن است پشتیبان‌گیری نموده و نیاز به تخلیه بسیار بیشتری داشته باشند. موضوعی که می‌تواند بر برنامه تخلیه فعلی شما تأثیرگذار باشد و هزینه بیشتری را به شما تحمیل کند.
تخلیه نامناسب لجن
تخلیه نامناسب لجن‌ها منجر به نابودی باکتری‌های بی‌هوازی می‌شود. قطعاً می‌دانید که باکتری‌های بی‌هوازی یا هتوتروف به تصفیه بیولوژیکی سیال و تجزیه جامدات فاضلابی می‌پردازند. درحقیقت هیچ سیستم الکتریکی خاصی در سپتیکها وجود ندارد و تمام فرآیند تصفیه بصورت «مکانیکی-بیولوژیکی» صورت می‌پذیرد. لجن‌های کف مخازن تصفیه فاضلاب مقدماتی، محل زیست باکتری‌های بی‌هوازی به شمار می‌آیند. به همین علت خارج سازی همه یا بخش زیادی از لجن‌های مخزن، موجب از دست رفتن این باکتری‌های موثر می‌شود. درنهایت نیز فرآیند تصفیه با اختلالات جدی و ناکارامدی زیاد به پایان خواهد رسید.
بافل فرو ریخته مخزن سپتیک
بافل‌ها نوعی پارتیشن جداکننده برای بخش‌های مختلف سپتیک تانک هستند. قطعاتی که هم در ایجاد نوعی سکون در جریان فاضلابی ورودی (و ته نشینی گل و لای وجامدات) نقش دارند، هم به عنوان سدی در برابر عدم برگشت فاضلاب به لوله کشی خانه‌ها عمل می‌کنند و هم وظیفه‌ی جداسازی مخازن اولیه و ثانویه را بر عهده دارند. بنابراین بافل در واقع یک مانع درون مخزن است. آنها باعث می‌شوند که هیچ یک از مواد توده‌ای به سیستم تصفیه فاضلاب زیرزمینی‌تان نفوذ نکند.
درنتیجه اگر بافل ها فرو بریزند، مواد جامد (پساب) می‌تواند وارد سیستم سپتیک شما شود و باعث انسداد گردد. بدین معنی که تمام فاضلاب به خانه شما باز می‌گردد؛ که حالا یک توده‌ی چربی بزرگ و غیرقابل کنترل است. این مشکل می‌تواند یکی از بدترین شرایط و احساسات ممکن را برای ساکنان خانه‌ها بوجود بیاورد. بنابراین باید به این معضل، به چشم یک شرایط حاد نگریست و در صدد حل آن برآمد. استفاده از چربی گیر پلی اتیلن می‌تواند در مرحله‌ی قبل از سپتیک شدیداَ به کاهش آلودگی‌های روغنی فاضلاب کمک کند.
عدم نگهداری مداوم
عدم رعایت اصول صحیح نگهداری جزو رایج‌ترین و البته ساده‌ترین مشکلات سپتیک است که راه‌حل‌های مناسبی دارد. ابتدا بایستی بدانید که ضروریست سپتیک خود را به طور منظم تخلیه کنید. برنامه دقیق برای تخلیه یک تانک با مخزن سپتیک دیگر متفاوت است؛ یعنی بسته به میزان کارکرد گندانبار، ظرفیت مخزن و کیفیت فاضلاب (میزان آلودگی و حجم لجن فاضلاب‌ها) برنامه‌ریزی برای تخلیه مخازن می‌تواند متفاوت باشد. برای برخی یک بار در سال است؛ اما برای برخی دیگر ممکن است 4 الی 5 بار نیاز باشد.
همچنین برخی از سیستم‌های سپتیک ممکن است هرگز در یک سال نیازی به تخلیه نداشته باشند. با این وجود تخلیه منظم، سپتیک را در بهترین شرایط نگه می‌دارد و از بروز مشکلات سپتیک جلوگیری می کند. چنانچه در برنامه‌ریزی برای تخلیه‌ی بهنگام دچار فراموشی هستید، عقد قرارداد با شرکت‌های تخلیه گزینه‌ی مناسبی خواهد بود. اکثر شرکت‌های فعال در این حوزه قادرند که برنامه‌ریزی مناسبی برای شما داشته باشند. اگر می‌دانید که تنها به یک بار تخلیه لجن سالانه نیاز دارید، فقط همان تاریخ را هر سال با شرکت مربوطه هماهنگ کنید.
وجود یک لوله شیب آسیب دیده
نوع سپتیک شما تعیین می‌کند که آیا لوله‌های غوطه‌وری، حفره‌ای یا هر دو در سیستم تعبیه شده است. لوله‌های شیب دار عملکردی مشابه با بافل‌ها دارند. وجود لوله های کارآمد این اطمینان را حاصل می‌کند که نوع صحیح زباله و جریانات به سیستم جریان یابد. همچنین تلاطم فاضلاب در هنگام ورود و پساب در هنگام خروج به سمت چاه‌های جذبی گرفته می‌شود. لذا ته نشینی و تفکیک «لایه‌های چربی»، «پساب نسبتاً شفاف حاوی ذرات معلق کوچک» و «توده های لجن» به خوبی صورت می‌پذیرد. و در نهایت جریانات فاضلابی به لوله‌های اصلی خانه بازنمی‌گردد.
مشکل آسیب به سپتیک از طریق وسیله نقلیه
از آنجایی که سپتیک زیر زمین نصب می‌شود، همیشه محل نصب دقیقاً مشخص نیست. برخی از مردم حتی نمی‌دانند که این مخازن وجود دارند. بیشتر ساختمان‌هایی که به تانک‌های سپتیک متکی هستند، در حومه شهر دوست داشتنی بوده و از انتشار آلودگی‌ها جلوگیری می‌نمایند. گاهی اوقات (در موارد نادر) ممکن است وسایل نقلیه کشاورزی مانند تراکتور بر روی محل نصب دستگاه شما حرکت کنند. باز هم بسته به جایی که این مخازن زیرزمینی شما در آن قرار دارد، کسی می‌تواند ماشین خود را روی آن پارک کند.
چنین وزن اضافی احتمالاً به اندازه کافی به سپتیک فشار وارد نموده و باعث آسیب قابل توجهی می‌شود. حتی ممکن است باعث فروپاشی آن گردد. بنابراین مطمئن شوید که محل دفن مخازن تصفیه فاضلاب زیرزمینی‌تان به وضوح علامت گذاری شده‌اند؛ تا از وارد آمدن هر گونه وزن اضافی به آنها جلوگیری کنید. درصورت استفاده از یک سیستم غوطه ور، بهتر است آن را نیز محفوظ نگه داشته و علامت گذاری کنید. ایجاد یک لایه‌ی بتنی محافظ در پیرامون درب دسترسی گندانبارها نیز می‌تواند از حجم فشارهای وارده بکاهد. متراکم سازی خاک پیرامون و روی مخازن دفنی تا حد کمتری نسبت به لایه‌های بتنی مقاوم، گزینه‌ی قابل دسترسی برای کاهش فشارها به شمار می‌آید.
انواع فشار هیدرواستاتیک
ایجاد آسیب و مشکل برای سپتیک از طریق وارد آمدن فشارهای هیدرو استاتیکی، یک اتفاق بسیار نادر است؛ ولی تحت شرایطی ممکن است رخ دهد. فشار هیدرواستاتیک زمانی اتفاق می‌افتد که حجم آب زیر مخزن آنقدر زیاد است که باعث می‌شود مخزن سپتیک تانک از زمین خارج شود. بدین ترتیب، هم «تراز بودن» کف سیستم به هم می‌خورد و هم احتمالاً «لوله‌های ورودی و خروجی» از اتصالات خود کنده می‌شوند. همچنین آسیب به کف مخزن سپتیک نیز محتمل است.
البته با وارد شدن فشارهای هیدرو استاتیکی از کف، گندانبار دفنی حالت شناور و جابجایی گسترده‌ای پیدا نخواهد کرد؛ زیرا عموماً در هنگام نصب عمقی، فضای خالی اطراف ترانشه را با مصالح مجاز پر می‌کنند. به طور کلی اگر این اتفاق (فشارهای مخرب hydrostatic pressure) بیفتد، یک مشکل بسیار جدی است. لذا باید در اسرع وقت با کندن سطح رویه‌ی ترانشه، شرایط توسط متخصصان آموزش‌دیده مورد بررسی قرار گیرد.
مشکل قدیمی بودن مخزن سپتیک
برخی از سپتیکها می‌توانند بسیار قدیمی باشند. ما می‌توانیم حتی در رابطه با گندانبارهای 100 ساله صحبت کنیم. مدل‌هایی که امروزه با نام سپتیک سنتی شناخته شده و در بهترین حالت احتمالاً فقط یک سوم از آلودگی‌های فاضلاب را از بین می‌برند. فارغ از میزان پالایش، گونه‌های قدیمی (سنتی) به شدت در مقایسه با مدل‌های جدید متفاوت هستند. به عنوان مثال آنها لوله‌های شیب‌دار نداشتند و اغلب یک ساختار منفرد (به جای طراحی دو محفظه) بودند.
هر چند موضوع اصلی در این بخش، مقدار توان پالایش فاضلاب از سوی سیستم‌های تصفیه فاضلاب سنتی نیست؛ بلکه نکته اینجاست که با توجه به سن بالا، انواع سپتیک قدیمی بیشتر در معرض گرفتگی، ترک خوردگی، نشت و شکستگی قرار دارند. بسیاری از گندانبارهای قدیمی را نیز می‌توان یافت که با نگهداری و تعمیرات صحیح و به‌هنگام، همچنان کار خود را به بهترین شکل ممکن انجام می‌دهند. با این حال تجهیزات تصفیه فاضلاب قدیمی هیچ کجا به اندازه یک مدل سپتیک جدید کارآمد نخواهد بود.
مشکل عدم نصب صحیح مخزن سپتیک
یک سپتیک می‌تواند از همان ابتدا محکوم به فنا باشد؛ اگر نصب آن به درستی صورت نگیرد. نصب صحیح انباره تعفن، به هیچ وجه کار آسانی نیست و همیشه احتمال خطای انسانی وجود دارد. با عدم نصب صحیح دستگاه، همواره تعدادی مشکل برای سیستم تصفیه فاضلاب بوجود می‌آید ولی بزرگ‌ترین مشکلات سپتیک در صورتی خواهد بود که سیستم با قوانین رسمی مطابقت نداشته باشد. به خصوص در اروپا و آمریکا که مالک ملک قابل تعقیب خواهد بود. بنابراین این مسئله شوخی بردار نیست؛ نه برای سلامتی انسان‌ها و محیط زیست و نه برای اعلام جرم. زیرا هیچ کس نمی‌خواهد به خاطر یک سپتیک بد و معیوب به زندان برود. بنابراین:
- مطمئن شوید که تست نفوذ انجام شده باشد. آزمایشی می‌تواند برای اطمینان از مناسب بودن شرایط زمین برای غوطه ور شدن، به کار گرفته شود. همچنین در تعیین اندازه و عمق صحیح نصب مخزن سپتیک موثر خواهد بود.
- اطمینان حاصل کنید که نصب شما با قوانین مربوط به استانداردها مطابقت داشته باشد. (مثلاً در ایران پیروی از استانداردهای ملی کافی است و در بسیاری از کشورهای اروپایی، تبعیت از استانداردهای بریتانیا یا آژانس محیط زیست ضروری است.)
- پیش از هرگونه نصب، ترانشه را با ابعاد مناسب حفر نموده و کف آن را کاملاَ تراز کنید.
- از برقراری اتصالات آب بند و بدون نشتی اطمینان حاصل نمایید.
- هنگام نصب گندانبار استفاده از جرثقیل‌های قلاب‌دار، ایمن‌ترین گزینه خواهد بود؛ زیرا می‌توان بدون هیچگونه ضربه، افتادن یا فشار، دستگاه را در نقطه‌ی دقیق تعیین شده نصب نمود.
طراحی نامطلوب سپتیک
چرا به انواع مشکلات ایجاد شده برای سپتیکها، بطور ریشه‌ای نگاه نکنیم؟ ممکن است پیش از اشتباه در مواردی همچون تخمین ظرفیت و انتخاب، نصب، نگهداری، تخلیه و عدم توجه به پایان عمر مفید دستگاه، خود طراحی و ساخت دستگاه با ایراداتی روبرو باشد. این اشتباهات می‌تواند شامل انتخاب متریال بد، عدم توجه به استانداردها و یا خطاهای انسانی سهوی باشد.
مثلاً به جای استفاده از لوله کاروگیت باکیفیت، گاهاً ممکن است یک تولیدکننده غیرمتعهد و سودجو به دنبال پلی اتیلن‌های دارای گرانول برود. مسئله‌ای که موجب کاهش هزینه‌های ساخت و البته کاهش استحکام بدنه می‌شود. عدم توجه به استانداردها نیز شدیداً دردسر ساز خواهد بود. به عنوان مثال توصیه می‌شود دو سوم حجم سپتیک‌های دو انباره به مخزن اولیه اختصاص یابد؛ زیرا فاضلاب ورودی دارای عناصر اضافی همچون لایه‌های چربی، گل و لای و لجن است و به محفظه‌ی بزرگ‌تری برای آرامش نیاز دارد. ولی در عمل شاهد کوچک بودن مخزن اولیه هستیم.
باقی ماندن لجن‌ها در کف سیستم و زیست باکتری‌ها در آنها، دیگر عاملی است که بر مبنای آن، باید مخازن اولیه بزرگ‌تر از مخزن سپتیک ثانویه طراحی شوند. گاهاً نیز به طور کلی سیستم سپتیک از همان ابتدا بد کار می‌کند. غالبا خرید بی‌واسطه از شرکت‌های سازنده معتبر، از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری خواهد کرد. گروه صنعتی پایپ ایران به عنوان یکی از حرفه‌ای‌ترین، دقیق‌ترین و معتبرترین مجموعه‌های سازنده تجهیزات آب و فاضلاب (از جمله انواع لوله، منهول پلی اتیلن، septic tank و انواع مخزن) در سراسر کشور شناخته می‌شود.
زباله‌های نامربوط در سیستم گندانبار
ایجاد فشار به سپتیک، گاهاً به طور مستقیم به رفتارهای غیرمسئولیت پذیرانه‌ی کاربران بازمی‌گردد. به طوریکه افراد با اشتباهاتی نظیر انداختن زباله‌های جامد بزرگ نظیر پوشک، دستمال کاغذی و پلاستیک، یا انداختن ته سیگار به مجاری فاضلابی سرویسهای بهداشتی و تخلیه‌ی عناصر چسبناک و رسوب کننده در مجراها موجب گرفتگی لوله‌ها و ایجاد فشار بیشتر به سپتیک برای تصفیه فاضلاب می‌شوند. ساختمان‌های دارای سیستم شوتینگ زباله عموماً کمتر با مشکل آلوده شدن مجراهای فاضلابی مواجه هستند.
رفع مشکلات رایج سپتیک
سپتیکها می‌توانند برای صاحبان خود انواع مشکلات را ایجاد کنند. اگر به تازگی وارد دنیای تصفیه فاضلاب از طریق سپتیک شده‌اید، بهتر است درک درستی از مشکلات سپتیک داشته باشید. اجتناب از برخی از این مشکلات رایج، سخت است و برخی کاملاً خارج از کنترل شما است. پاسخ آسان این است که شما نمی‌توانید خودتان تمامی مشکلات ایجادشده را برطرف کنید. اما توصیه تمامی کارشناسان مبتنی بر عدم ریسک نمودن با مخزن سپتیک است. زیرا نتایج حاصله گاهاً برای سلامتی، کیف پول و محیط زیست شما بسیار مضر خواهد بود.
باز هم تأکید می‌کنیم که نگهداری صحیح سپتیک را جدی بگیرید. همچنین با به کارگیری مهندسین کارآمد، به بازرسی دوره‌ای گندانبار خود اقدام کنید. چنانچه نیاز به تخلیه یا تعمیر باشد، بازرسان تمامی موارد را به شما انتقال خواهند داد. با پایان یافتن عمر مفید یک گندانبار، بایستی دستگاه تعویض شود. هرچند که پیشنهاد می‌کنیم اگر نمی‌توانید خود را به یک برنامه تخلیه و نگهداری منظم پایبند کنید، فکر خرید یک مخزن سپتیک جدید را از ذهن خارج کنید.