همه چیز ممکن است برای سپتیک تانک‌ها اتفاق بیفتد که مانع از کارکرد آنها شود. چیزهایی که ممکن است حتی به آنها فکر نکرده باشید که از جالب‌ترین و عجیب‌ترین آنها می‌توان به آسیب ریشه درخت به مخزن سپتیک تانک پلی اتیلن اشاره نمود. سخت است باور کنیم که ریشه‌های درختان یا درختچه‌ها می‌توانند به اندازه‌ای قوی باشند که از طریق دیواره‌های گندانبارها رشد کنند و یا فشار کافی به بیرون مخزن وارد کنند تا دیواره‌ها کمانش یافته یا شکافته شوند.
به همین دلیل است که تأکید می‌شود از نصب سپتیک تانک‌ها در کنار درختان و پوشش‌های گیاهی با ریشه‌های قدرتمند، پرهیز کنید. ورود ریشه‌ها به لوله‌های انتقال فاضلاب، یکی از بدترین پیش آمدهای ممکن خواهد بود. چراکه از سویی ریشه‌ها دائماً در حال رشد بوده و آنقدر کلفت می‌شوند که لوله‌ها را پاره کنند. از سوی دیگر، این ساختارها در لوله‌ها شدیداً کیپ شده و به سختی قابل خارج سازی از لوله کاروگیت یا پلی اتیلنی متصل به گندانبار هستند. پس حالا چه باید کرد؟!
آسیب ریشه برای سپتیک تانک چگونه است؟
آسیب ناشی از ریشه درختان یک مشکل رایج برای سپتیک تانک‌های زیرزمینی یا تصفیه خانه‌های کوچک فاضلاب است. ایجاد این مشکل ممکن است چندین سال طول بکشد. اما با گذشت زمان اگر درمان نشود، می‌تواند پیچیده و پرهزینه شود. تا همین جا یک نکته‌ی کاملاً مشخص وجود دارد و آن اینست که چنانچه برای نگهداری منظم مخازن سپتیک برنامه ریزی داشته باشید، رشد ریشه‌ها تا حد غیر قابل جبرانی صورت نمی‌پذیرد.
با وجود تعداد زیادی درخت و درختچه، ریشه‌ها می‌توانند به مخزن فشار وارد کرده و باعث ترک خوردن یا خم شدن جداره‌ها و اجزای مختلف آن شوند. گاهاً ریشه‌های گیاهان و درختان، حتی می‌توانند در خود مخزن سپتیک رشد کنند. بدین ترتیب به آب‌های زیرزمینی اجازه ورود داده و عملکرد صحیح آن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. چنین حالتی حتی می‌تواند موجب حرکت به عقب یا پس زدن فاضلاب (بدلیل انسداد) شود. درنتیجه باعث بوجود آمدن بوی نامطبوع و آلودگی آب‌ها و درهم پیچیدگی لایه‌های ساکن‌شده در مخزن خواهد شد.
مقاومت سپتیک تانک‌ها در برابر ریشه درختان
انواع سپتیک تانک‌ها بلحاظ جنس بدنه، می‌توانند شرایط مختلفی را در برابر ریشه‌های درختان داشته باشند. مخازن سپتیک می‌توانند از متریال‌های مختلفی نظیر:
- آجر (مدل‌های منسوخ شده‌ای که امروزه به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند)
- بتن (گندانبارهای بتنی بصورت درجا و پیش ساخته، قابلیت ساخت دارند)
- پلی اتیلن (سپتیک تانک پلی اتیلن، محبوب‌ترین گزینه موجود در بازار بشمار می‌رود)
- و فایبرگلاس (GRP؛ پلاستیک تقویت شده با شیشه)
طراحی و ساخته شوند.
گندانبارها سازه‌های بسیار محکمی هستند. بخصوص با توجه به فشارهایی که می‌توانند در زیر زمین با آن مواجه شوند. اما ریشه‌های درختان می‌توانند عناصر بسیار پایداری باشند؛ و ما موارد زیادی را دیده‌ایم که:
- یا از طریق خود سپتیک تانک رشد کرده‌اند؛
- و یا از بیرون به دیواره‌های مخزن آسیب جدی وارد کرده‌اند.
تمامی این موارد، مشخصاً مشکلاتی جدی محسوب خواهند شد؛ زیرا بر نحوه عملکرد دستگاه تأثیر می‌گذارند. مجموعاً بایستی خاطر نشان کرد که هم بدلیل مقاومت ذاتی و هم به سبب انعطاف پذیری بسیار بالا، انواع سپتیک تانک پلی اتیلن و فایبرگلاس در برابر رشد ریشه‌های درختان و گیاهان در مجراهای مربوطه، عملکرد درخشان‌تری دارند. مهم‌ترین مشکل غالباً این گونه است که:
سوراخ‌ها یا شکاف‌های ناشی از ورود و گسترش ریشه‌ها در مجراهای انباره‌های سپتیک، می‌توانند به آب موجود در زمین اجازه ورود به مخزن را بدهند!!.
تأثیر این امر می‌تواند به دو شکل مختلف، بروز پیدا کند. اول آنکه بطور کامل باعث «به هم خوردن» محتویات سپتیک‌ها شود (در حالی که در غیر این صورت، جریانات فاضلاب باید به لایه‌های مجزا تقسیم شوند)؛ و دوم آنکه باعث نشت فاضلاب و وقوع مشکلات خطرناک زیست محیطی گردد!!. این به نوبه‌ی خود، بدین معنیست که نوع نادرست زباله (عناصر آسیب‌زا) می‌تواند مخزن را ترک کند و هر سیستمی که ممکن است به آن متصل باشد را مسدود کند.
ریشه درخت در هر فصل رشد می‌کند!
درختان بسیار دلچسب هستند و در سخت‌ترین سرمای زمستان و بدترین گرمای تابستان زنده می‌مانند. بدین ترتیب شرایط برای رشد ریشه آنها، هیچ تفاوت خاصی ندارد. این پسوندهای مقاوم درخت به طور مداوم در طول عمر درخت رشد می‌کنند و ثبات و توانایی درخت را برای جمع آوری مواد مغذی افزایش می‌دهند. در واقع کارشناسان تخمین می‌زنند که ریشه درختان در هر فصل رشد می‌کنند؛ درست تا زمانی که دمای زمین بالاتر از صفر باشد.
بیشترین رشد ریشه درخت، البته در بهار و تابستان تخمین زده شده است. اگرچه که برخی از درختان ممکن است در پاییز رشد بیشتری داشته باشند. گسترش پسوندها (ریشه‌های درختان) فوق العاده سریع نیست. ولی به گونه‌ای پایدار و آرام است که بسیاری از صاحبان خانه ممکن است متوجه آن نشوند.
متأسفانه درخت کاشته شده در حیاط خلوت، ممکن است به آرامی ریشه‌های خود را به سمت سیستم سپتیک زمین گسترش دهد. این جذب ریشه به میدان‌های سپتیک، به دلیل سطوح بالای رطوبت رایج در بیشتر مزارع سپتیک است. ریشه‌های درختان توانایی عجیبی برای قرار گرفتن در لوله‌های یک سیستم سپتیک دارند و به‌سمت داخل حرکت می‌کنند. هنگامی که ریشه‌های درخت به یک مخزن ورود نموده و منبسط می‌شوند، دو اتفاق اصلی را پیش می‌آورند:
- مسیر عبور آب را مسدود می‌کنند؛
- گاهاً نیز باعث ترکیدن لوله یا مخزن خواهند شد.
ریشه‌ها با عملیات سپتیک تانک تداخل دارند!
هنگامی که ریشه‌ها وارد لوله‌های تخلیه در یک سپتیک تانک می‌شوند، ممکن است مشکلات زیادی رخ دهد. به عنوان مثال اجزایی همچون:
- سینک،
- توالت،
- وان حمام،
- کاسه روشویی،
- ماشین لباسشویی و
- ماشین ظرفشویی،
ممکن است تخلیه ضعیفی داشته باشند. زیرا ریشه لوله را مسدود می‌کند. حتی بدتر از آن، یک ریشه درخت می‌تواند به مخزن سپتیک نفوذ کند، کناره‌ها را بشکند و باعث نشت شدید مایع مخزن شود. نشت فاضلاب از این نوع، باعث ایجاد تکه‌هایی از رشد سبز می‌شود که متراکم‌تر از حد معمول برای چمن است. در این شرایط، چمن احتمالاً خیس‌تر از حد متوسط است؛ به خصوص درست بالای تانک سپتیک. صاحبان خانه‌ها همچنین ممکن است متوجه بوی شدید فاضلاب شوند یا حتی بوی گاز سبک را استشمام کنند. (که همه‌ی آنها از مخزن سپتیک نفوذ کرده و نشت پیدا می‌کنند)
«شکل بالا مربوط به رشد ریشه‌ها در درون مخزن سپتیک (Septic Tank) می‌باشد»
حال توجه کنید که به طرز وحشتناکی، وضعیت می‌تواند برای مردم و سایر حیوانات بسیار خطرناک باشد. درحالی که گیاهان و درختان از اکثر فاضلاب‌ها به خوبی تغذیه می کنند، گاز و باکتری‌های موجود در این زباله ها ممکن است باعث بیماری‌های مختلفی شوند. به‌بیان دیگر با رشد درختان، بوته‌ها و گیاهان خوردنی، ممکن است انواع باکتری و ویروس به بدن انسان‌ها و حیوانات وارد شود. ازجمله‌ی خطرناکترین این ویروس‌ها می‌توان به:
- سالمونلا،
- شیگلا و
- وبا
اشاره داشت. ضمناً ریشه‌ها گاهاً در درون گندانبارها رشد می‌یابند. از آنجایی که ریشه‌های نرمتر برای بسیاری از حیوانات قابل خوردن هستند، ریشه‌های بیرون کشیده‌شده از سپتیک تانک‌ها را که آلوده هستند، بایستی معدوم نمود و در شرایط مصرف جانوران قرار نداد.
مواد عرض دهنده ریشه‌ها
آیا استفاده از مواد عرض دهنده ریشه برای سپتیک تانک‌ها کارگشا خواهد بود؟!. در پاسخ می‌توان گفت: خیر؛ عملاً مواد عرض دهنده ریشه‌ها، هیچ ارتباطی با مخازن سپتیک ندارند. درحقیقیت بایستی بدانید که مواد عرض دهنده، تنها از رشد عمقی ریشه‌ها جلوگیری می‌کنند. به‌عبارت دیگر این عناصر رشد ریشه‌ها و شاخه‌ها را متوقف نمی‌کنند و فقط ساختار رشد ریشه‌ها را عرضی می‌کنند. این درحالیست که برای برای سالم ماندن سپتیک تانک‌ها و لوله‌های انشعابی متصل به آنها، ما بایستی از هرگونه رشد ریشه و مسدود شدن لوله‌ها و مجاری انتقالی، اجتناب کنیم.
مهم‌ترین کاربرد استفاده از مواد عرض دهنده، در هنگام اجرای تراس گاردن‌ها و بام‌های سبز می‌باشد. مشخصاً می‌دانید که ریشه‌های درختان و برخی از گیاهان زینتی، بسیار قوی هستند. با رشد غیرقابل کنترل ریشه‌های محکم در بام‌های سبز و تراس گاردن‌ها، «ضخامت سقف‌ها» سوراخ و نا ایمن می‌شود. فلذا امکان ریزش سقف و بوجود آمدن خسارت‌های جانی و مالی جبران ناپذیری وجود دارد و اینجاست که لزوم استفاده از مواد عرض دهنده در بام‌های سبز، بیش از پیش احساس می‌شود. (بمنظور رشد یافتن عرضی ریشه‌ها و جلوگیری از وارد آمدن فشارها به کف بام/سقف واحدها)
آیا مشکل رشد ریشه‌ها سریعاً رخ می‌دهد؟
پاسخ مشخص است: خیــــــر. همانطور که پیش‌تر نیز عنوان شد، ریشه‌های درختان به کندی (اما قدرتمندانه) رشد می‌کنند. فلذا مشکل آسیب ریشه به سپتیک تانک، مشکلی است که در یک دوره طولانی به کندی ایجاد می‌شود. اما در صورت مدیریت ضعیف، وضعیت مشکل سازی بوجود می‌آید، خوشبختانه کافیست کمی مدیریت ریشه (DIY) بدانید و یا از متخصصان نگهداری و سرویس مخازن سپتیک بهره بگیرید تا این معضل را به خوبی مدیریت کنید.
نصب سپتیک تانک به دور از ریشه‌ها
هنگام نصب سپتیک تانک‌های پلی اتیلن و فایبرگلاس، بایستی به نکات متعددی اشاره داشت. یکی از این نکات، نصب مخازن سپتیک به دور از ریشه‌های فعال/ غیرفعال کوچک و بزرگ است. زیرا ریشه‌ها دارای ساختار رشته‌ای کوچک و بزرگی هستند که می‌توانند به درون لوله‌های فاضلابی septic tank نفوذ کرده و آنها را کاملاً مسدود نمایند. بنابراین بهتر است شرایط زیر رعایت شود:
- حتی‌الامکان گندانبارها در کنار بوته‌های گیاهان نصب نشوند. بخصوص گیاهانی که دارای سرعت رشد ریشه‌ی بالایی هستند. همچنین چنانچه گیاهانی را در کنار مخازن سپتیک خود یافتید، به بررسی نوع و قدرت رشد ریشه‌های آن بپردازید.
- از مستقر نمودن مخازن پالایش فاضلاب خود در کنار درختان (چه درختان بزرگ و چه نهال‌ها) پرهیز کنید.
- ترانشه‌ی حفرشده برای نصب این تجهیزات را به‌خوبی بررسی کنید تا ریشه‌های غیرفعال در آن وجود نداشته باشد.
مواد آنتی باکتریال برای از بین بردن ریشه‌ها
بسیاری از افراد برای از بین بردن ریشه‌های رشد یافته در انواع لوله پلی اتیلن و کاروگیتی متصل به سپتیک تانک‌ها، به سراغ مواد و شوینده‌های آنتی باکتریال می‌روند. درحالیکه چنین اقدامی مسلماً به مثابه یک اشتباه بزرگ است. زیرا مواد و شوینده‌های انتی باکتریال می‌توانند موجب نابودی باکتری‌های بی هوازی شوند. این نکته را در ذهن خود حک کنید که:
باکتری‌های هتوتروف یا همان بی هوازی در لجن‌های موجود در مخازن سپتیک، زیست می‌کنند. تمامی فرآیند بیولوژیکال تجزیه و حذف جامدات، آلودگی‌ها و ذرات معلق در septic tank ها توسط باکتری‌های بی هوازی انجام می‌شود. باکتری‌های مذکور در صورت واردسازی شوینده‌های آنتی باکتریال، حذف و نابود می‌شوند!!
قطع درخت برای جلوگیری از آسیب ریشه؟
قطع درختان نه تنها بلحاظ زیست محیطی، یک اقدام غیرقابل دفاع است. بلکه برای جلوگیری از رشد ریشه و عدم آسیب به سپتیک تانک نیز یک اقدام خنده دار است!!. زیرا رشد و نمو ریشه‌ی درختان، حتی پس از قطع تنه نیز ادامه می‌یابد. درواقع بهترین راه برای مقابله با یک مشکل این است که بهترین درک را از آن به دست آورید. اما زمانی که مخزن سپتیک در زیرزمین است، این کار ساده نخواهد بود. بنابراین لازم است که سیستم‌های رصد حرفه ای، بکار گرفته شوند تا وضعیت و میزان رشد پسوندهای درختان و بوته‌ها، مشخص گردد.
ضمناً با کاشت نامرتب درختان در حیاط خود، فکر نکنید که فقط ممکن است سپتیک تانک شما با مشکل مواجه شود. بلکه ممکن است ندانید ریشه‌ها کجا گسترش می‌یابند و حتی می‌توانند بر روی اموال همسایه تأثیر بگذارند. هنگامی که میزان آسیب ریشه تایید شد، باید بررسی کنید که بیمه اموالتان چه چیزی را پوشش می‌دهد.
برای مشکلات گندانبار در برابر ریشه درخت، بیمه وجود دارد؟
ورود و گسترش ریشه‌های درختان و پوشش‌های گیاهی به سپتیک تانک‌ها، یکی از اقسام ایجاد اشکال برای این دستگاه‌هاست. اگرچه در ایران، همواره مخازن سپتیک از هر لحاظ مهجور مانده‌اند. اما در کشورهای درجه اول، این نوع مشکل تانک‌های سپتیک معمولاً توسط بیمه ساختمان شما پوشش داده می‌شوند. اکثر مردم بطورکلی نمی‌دانند که شما نیازی به بیمه مخزن سپتیک خاص ندارید. زیرا اغلب بیمه‌های ساختمانی موجود، برای شما پوششی ارائه می‌کنند. یکی از مطرح‌ترین بیمه‌های مربوطه در سطح جهان، توسط شرکت بریتانیایی «UKDP» خدمات دهی می‌شود. بوسیله‌ی این شرکت، مدیریت ادعاهای بیمه برای انواع مشکلات:
- مخازن سپتیک آسیب دیده،
- تصفیه خانه های فاضلاب،
- چربی گیر پلی اتیلن رستوران،
- یا چاهک‌ها
ارائه می‌گردد و همه چیز از طرف مشتریان و بدون هیچ هزینه اضافی برای آنها، مدیریت خواهد شد. بنابراین آسیب‌ها چه در قالب رشد ریشه‌ها در سپتیک تانک‌ها باشد و چه به هر دلیل دیگری (غیر از ضربات عمدی)، توسط شرکت بیمه‌ای UKDP جبران هزینه خواهد شد.
آیا به یک مخزن سپتیک جدید نیاز دارم؟
تعمیر یا جایگزینی کامل، به سن سپتیک تانک شما و نوع آسیب ریشه درخت بستگی دارد. برای ریشه‌های کوچک‌تر، برخی از متخصصان از:
- جت‌های آب با فشار بالا برای حذف؛
- و یا درمان‌های شیمیایی برای حل کردن آنها،
استفاده می‌کنند. اما اگر آسیب خیلی زیاد باشد، ممکن است نیاز به تعویض کامل مخزن داشته باشید. علیرغم ماهیت رایج آسیب ریشه درختان به‌ویژه برای سپتیک تانک‌های قدیمی، این مشکل به راحتی قابل رفع نیست. معمولاً شدت آسیب‌های ریشه‌های قدرتمند درختان به سپتیک‌های قدیمی، به حدی است که دستگاه باید بطور کامل تعویض گردد. (قابل تعمیر هستند؛ اما ارزش تعمیر و نشت‌های متوالی و مجدد و البته هزینه کردهای پیاپی را ندارند)
همچنین قوانین و شرایط هر کشور، می‌تواند یک تصویر ذهنی متفاوت را برای حل مشکل آسیب ریشه‌ها به مخازن سپتیک بوجود آورد. بعنوان مثال از آنجایی که نصب اکثر مخازن سپتیک زیرزمینی مربوط به پیش از قوانین اخیر بریتانیا هستند، بسیاری معتقدند که استقرار یک تصفیه خانه کوچک فاضلاب، می‌تواند بهترین گزینه باشد.