اگر دارای مخزن سپتیک هستید، مسلماَ نسبت به ویژگیهای این تجهیزات تصفیه فاضلاب اشراف کامل دارید. بدین معنی که خرید گندانبار یک اتفاق روتین نیست و انتخاب انواع سپتیک تانک بایستی بر اساس آنالیز مناسبی از حجم و کیفیت فاضلاب ها انجام گیرد. عمدتاَ در شهرها، موضوع شبکه های دفع جریانات فاضلابی، حالت پیشرفته تری به خود گرفته است. اما چگونه انتظار دارید در یک منطقه روستایی زیبا و بدون اتصال فاضلاب، زندگی کنید؟. این دقیقاً همان چیزی است که مخازن سپتیک برایتان به ارمغان می‌آورند.
اکنون به عنوان یک صاحب خانه که برای دفع فاضلاب به یک سپتیک تانک متکی است، مسلماَ یکی از آخرین چیزهایی که می خواهید، یک مخزن گندانبار معیوب یا سرریز است. زیرا این احتمالاً بدترین کابوس شماست و میتواند تمام فضای دور حیاطتان را آلوده و غیرقابل زندگی کند. اکثر اوقات خوشبختانه آنها مدفون و دور از چشم مانده اند. اما اگر در نحوه نصب، نگهداری و تخلیه آنها اشتباهاتی صورت بگیرد، احتمالاَ مدفون ماندن آنها به هیچ دردی نخواهد خورد!!. پس بایستی با دلایل مشکلات مخزن سپتیک و نحوه رفع آنها نیز آشنا باشید.
علایم هشدار مشکلات سپتیک تانک
برخی از روش‌ها وجود دارد که می‌توانید برای حفظ سپتیک تانک خود از شر خرابی و استهلاک، آنها را دنبال کنید. نکات ساده‌ای مانند پایبندی به یک برنامه منظم تخلیه؛ یا توجه به علایم منظم پر بودن این مخازن!. اما برخی چیزها خارج از کنترل شما هستند؛ درحقیقت مواردی که نمی توانید جلوی اشتباه را بگیرید. بنابراین با در نظر گرفتن این موضوع، برخی از رایجترین مشکلات مخزن سپتیک را برایتان برجسته می کنیم. آگاهی از این مشکلات، همواره هشدارهایی را به ذهنتان متبادر میکند و یاد خواهید گرفت که چگونه از بروز چنین مشکلاتی اجتناب کنید؛ و یا آنها را برطرف نمایید.
علائم هشدار دهنده سپتیک تانک که نباید نادیده بگیرید:
- انتشار بوی بسیار نامطبوع در اطراف میدان تخلیه
- نقاط مرطوب قابل لمس و یا آبهای ایستاده سطحی در نزدیکی منطقه استقرار مخزن
- آب و فاضلاب از زهکشی، سینک و توالت، بسیار کند تخلیه می شود. بنابراین بدترین حالت، پشتیبان گیری در ملک است.
- چمن سبز روشن و سرسبز در اطراف منطقه نصب گندانبار، حتی در تابستان رشد می کند!
- صدای غرغر از سیستم لوله کشی می آید.
اما آیا موارد فوق، تمام نکات مربوط به خرابی و علایم هشدار دهنده‌ی این تجهیزات است؟!. بدون شک باید بگوییم: خیـــــــــر!!.
12 مشکل متداول سپتیک تانک
آسیب از ریشه درخت یا گیاه
وجود ریشه ها، بخصوص ریشه‌های بزرگ، قوی و پیش رونده‌ی درختان بزرگ، همیشه یک مشکل اساسی است. نکته‌ی مهم اینست که هیچوقت نمیتوان بمنظور در امان ماندن کف مخزن زیر زمینی تصفیه فاضلاب مقدماتی، برنامه ریزی آسانی برای جانمایی انجام داد. زیرا هرگز واقعا نمی دانید که این ریشه ها قرار است کجا رشد کنند!!. البته پرواضح است که ما فقط در هنگام نصب دفنی سپتیک تانکها، با این مشکل مواجه خواهیم بود.
اگر سپتیک شما خیلی نزدیک به درختان و درختچه‌ها قرار گرفته باشد، امکان ایجاد مشکل زیاد است. مثلا:
- قادرند با رشد پیش رونده‌ی ریشه های قوی و تیز خود، کف مخزن گندانبار را دچار فشار و ترکیدگی کنند!. (زیرا ممکنست ریشه ها اجازه دهند مایع از مخزن خارج شده و آب از زمین وارد شود)
- ریشه ها و بوته های کم حجم نیز از طریق لوله هایی که از مخزن به خانه شما منتهی میشوند، عبور میکنند.
- همچنین با رشد ریشه درخت یا گیاه و سر بر آوردن آن از کف ترانشه ها، تراز کف سپتیک تانک ها نیز از بین می‌رود!. (به همین دلیل توصیه میشود کف ترانشه ها، حداقل دارای 15 cm لایه‌ی بتن مگر باشد)
ناگفته نماند تمامی این شرایط، آشفتگی وحشتناکی را در منطقه اطراف نصب ایجاد می کند.
حرکت زمین و جابجایی سپتیک
حتی کوچکترین تلنگر، می تواند تأثیر زیادی در بر هم خوردن معادلات و شرایط داشته باشد. هر گونه تغییر در حرکت زمین، می تواند فشار زیادی را به مخزن زیر زمینی شما وارد کند. مسئله ای که به طور بالقوه می تواند باعث شکستگی یا حتی ترک در دیواره‌های گند انبار شود. درصورت بروز ترک در بدنه، ممکن است مشکلات بزرگتری برای دستگاه ایجاد شود. اگر آب های زیرزمینی بتوانند از این شکاف ها عبور کنند، مخزن شما دیگر قادر به جداسازی موثر مایع از زباله جامد نخواهد بود. درنتیجه پالایش آلودگی های فاضلابی با تأثیرگذاری به مراتب پایینتری انجام می شود.
با بدتر شدن وضعیت بدنه، در نهایت ممکنست که لازم باشد به خرید دستگاه تصفیه فاضلاب دیگری اقدام نمایید!. جهت جلوگیری از اثرات مخرب تکانه های شدید بر گندانبارها، اولاَ آنها را به نقطه‌ای مستحکم چفت و بست میکنند. ثانیاَ با اجرای یک زیرسازی و پوشانندگی پیرامونی باکیفیت، تاحد امکان مخزن را در جای خود مستحکم می‌نمایند.
نکته: مخازن سپتیک ممکن است پشتیبان گیری نموده و نیاز به تخلیه بسیار بیشتری داشته باشند. موضوعی که می تواند بر برنامه تخلیه فعلی شما تأثیر بگذارد و هزینه بیشتری روی دستتان باقی بگذارد!.
تخلیه نامناسب لجن
تخلیه نامناسب لجنها، منجر به نابودی باکتری های بی هوازی می شود. قطعاَ میدانید که باکتری بی‌هوازی یا هتوتروف، به تصفیه بیولوژیکی سیال و تجزیه جامدات فاضلابی می‌پردازند. درحقیقت هیچ سیستم الکتریکی خاصی در سپتیک تانک ها وجود ندارد و تمام فرآیند تصفیه بصورت «مکانیکی + بیولوژیکی» صورت می‌پذیرد. لجن های کف مخازن تصفیه فاضلاب مقدماتی، محل زیست باکتری های بی هوازی به شمار می‌آیند. به‌همین علت خارجسازی همه یا بخش زیادی از لجن‌های مخزن، موجب از دست رفتن این باکتریهای موثر میشود. درنهایت نیز فرآیند تصفیه با اختلالات جدی و ناکارامدی زیادی، به پایان خواهد رسید!.
بافل فرو ریخته مخزن سپتیک
بافل ها نوعی پارتیشن جداکننده برای بخش های مختلف سپتیک تانک هستند. قطعاتی که: 1) هم در ایجاد نوعی سکون در جریان فاضلابی ورودی (و ته نشینی گل و لای وجامدات) نقش دارند. 2) هم به عنوان سدی در برابر عدم برگشت فاضلاب به لوله کشی خانه ها، عمل میکنند. 3) و هم وظیفه‌ی جداسازی مخازن اولیه و ثانویه را بر عهده دارند. بنابراین بافل در واقع یک مانع درون مخزن است. آنها اطمینان حاصل می کنند که:
هیچ یک از مواد توده ای به سیستم تصفیه فاضلاب زیرزمینی‌تان نفوذ نکند. درنتیجه اگر بافل ها فرو بریزند، مواد جامد (پساب) می تواند وارد سیستم سپتیک شما شود و باعث انسداد گردد. بدین معنی که تمام فاضلاب به خانه شما باز می گردد؛ که حالا یک توده‌ی چربی بزرگ و غیرقابل کنترل است!!.
این مشکل میتواند یکی از بدترین شرایط و احساسات ممکن را برای ساکنان خانه ها بوجود بیاورد. بنابراین باید به این معضل، به چشم یک شرایط حاد نگریست و در صدد حل آن برآمد. استفاده از چربی گیر پلی اتیلن میتواند در مرحله‌ی قبل از سپتیک تانکها، شدیداَ به کاهش آلودگیهای روغنی فاضلاب ها کمک کند.
عدم نگهداری مداوم
عدم رعایت اصول صحیح نگهداری، احتمالاً رایج ترین و البته ساده ترین مشکل است که راه‌حل های مناسبی دارد. ابتدا بایستی بدانید که ضروریست سپتیک تانک خود را به طور منظم تخلیه کنید. برنامه دقیق برای تخلیه یک تانک با مخزن سپتیک دیگر متفاوت است. یعنی بسته به:
- میزان کارکرد گندانبار،
- ظرفیت مخزن
- کیفیت فاضلاب (میزان آلودگی و حجم لجن فاضلابها) و…
برنامه ریزی برای تخلیه مخازن میتواند متفاوت باشد. برای برخی یکبار در سال است؛ اما برای برخی دیگر ممکن است 4 الی 5 بار نیاز باشد. همچنین برخی از سیستمهای سپتیک ممکن است هرگز در یکسال، نیازی به تخلیه نداشته باشند. با این وجود تخلیه منظم، سپتیک تانک شما را در بهترین شرایط نگه می دارد و از بروز مشکلات رایج جلوگیری می کند. چنانچه در برنامه‌ریزی برای تخلیه‌ی بهنگام دچار فراموشی هستید، عقد قرارداد با شرکتهای تخلیه گزینه‌ی مناسبی خواهد بود. اکثر شرکت های مربوط به این حوزه، قادرند که برنامه ریزی مناسبی برایتان داشته باشند. اگر می دانید که تنها به یکبار استخراج لجن سالانه نیاز دارید، فقط همان تاریخ را هر سال با شرکت مربوطه رزرو کنید.
وجود یک لوله شیب آسیب دیده
نوع سپتیک تانک شما، تعیین می کند که آیا لوله های غوطه وری، حفره‌ای یا هر دو در سیستم تعبیه شده است. پایپ‌های شیب، عملکردی مشابه با بافل ها دارند. وجود لوله های کارآمد این اطمینان را حاصل می کند که:
- نوع صحیح زباله و جریانات به سیستم جریان یابد.
- تلاطم فاضلاب ها در هنگام ورود و پساب ها در هنگام خروج به سمت چاه های جذبی گرفته میشود. لذا ته نشینی و تفکیک «لایه های چربی»، «پساب نسبتاَ شفاف حاوی ذرات معلق کوچک» و «توده های لجن» به خوبی صورت می‌پذیرد.
- جریانات فاضلابی به لوله های اصلی خانه ها بازنگردد.
گاهی اوقات در حین بازرسی، پایپ شیب مخزن سپتیک در پایه مخزن اصطلاحاَ سرد می شود و از جای مناسب خود جابجا میگردد. البته طبق توضیحات، به این معنی نیست که سرد کننده باشد. این مشکل، در هنگام تخلیه نیز میتواند عوارض را تشدید نماید. وقتی این اتفاق می‌افتد، مواد اشتباهاَ ممکنست وارد سیستم مخزن شوند و حتی فاضلابها به خانه شما برگردند!!.
مشکل آسیب به سپتیک تانک از طریق وسیله نقلیه
از آنجایی که سپتیک تانک ها زیر زمین نصب میشوند، همیشه مشخص نیست که کجا هستند. برخی از مردم حتی نمی دانند که این مخازن وجود دارند. بیشتر ساختمانهایی که به تانکهای سپتیک متکی هستند، در حومه شهر دوست داشتنی بوده و از انتشار آلودگیها جلوگیری می‌نمایند. گاهی اوقات، (در موارد نادر) ممکن است وسایل نقلیه کشاورزی، مانند تراکتور بر روی محل نصب دستگاه شما حرکت کنند. باز هم، بسته به جایی که این مخازن زیر زمینی شما در آن قرار دارد، کسی می تواند ماشین خود را روی آن پارک کند.
چنین وزن اضافی، احتمالاَ به‌اندازه کافی به سپتیک تانک فشار وارد نموده و باعث آسیب قابل توجهی میشود. حتی ممکن است باعث فروپاشی آن گردد. بنابراین مطمئن شوید که محل دفن مخازن تصفیه فاضلاب زیر زمینی‌تان به وضوح علامت گذاری شده اند؛ تا از وارد آمدن هر گونه وزن اضافی به آنها جلوگیری کنید. درصورت استفاده از یک سیستم غوطه ور، بهترست آن را نیز محفوظ نگه داشته و علامت گذاری کنید.
ایجاد یک لایه‌ی بتنی محافظ نیز در پیرامون درب دسترسی گندانبارها، میتواند از حجم فشارهای وارده بکاهد. متراکم سازی خاک پیرامون و روی مخازن دفنی نیز، گزینه‌ی قابل دسترسی برای کاهش فشارها بشمار می‌آید. (البته تا حد کمتری نسبت به لایه های بتنی مقاوم)
انواع فشار هیدرواستاتیک
ایجاد آسیب و مشکل برای سپتیک تانک از طریق واردآمدن فشارهای هیدرو استاتیکی، یک اتفاق بسیار نادر است. ولی تحت شرایطی، ممکن است رخ دهد. فشار هیدرواستاتیک زمانی اتفاق می افتد که:
حجم آب زیر مخزن آنقدر زیاد است که باعث می شود مخزن سپتیک تانک از زمین خارج شود. بدین ترتیب، هم «تراز بودن» کف سیستم به هم میخورد و هم احتمالاَ «لوله‌های ورودی و خروجی» از اتصالات خود کنده میشوند. همچنین آسیب به کف مخزن سپتیک نیز محتمل است.
البته با واردشدن فشارهای هیدرو استاتیکی از کف، گندانبار دفنی حالت شناور و جابجایی گسترده‌ای پیدا نخواهد کرد. چراکه عموماَ در هنگام نصب عمقی، فضای خالی اطراف ترانشه را با مصالح مجاز پر میکنند. بطورکلی اگر این اتفاق (فشارهای مخرب hydrostatic pressure) بیفتد، یک مشکل بسیار جدیست. فلذا باید در اسرع وقت با کندن سطح رویه‌ی ترانشه، شرایط توسط متخصصان آموزش‌دیده مورد بررسی قرار گیرد.
مشکل قدیمی بودن مخزن سپتیک
برخی از سپتیک تانک ها می توانند بسیار قدیمی باشند. ما میتوانیم حتی در رابطه با گندانبار های 100 ساله صحبت کنیم. مدلهایی که امروزه با نام سپتیکهای سنتی شناخته شده و در بهترین حالت، احتمالاَ فقط یک سوم از آلودگی های فاضلاب ها را از بین می‌برند. فارغ از میزان پالایش، گونه‌های قدیمی (سنتی) به شدت در مقایسه با مدل های جدید متفاوت هستند. بعنوان مثال، آنها لوله های شیبدار نداشتند و اغلب یک ساختار منفرد (به جای طراحی دو محفظه) بودند.
اگر چه که موضوع اصلی در این بخش، مقدار توان پالایش فاضلاب از سوی سیستمهای تصفیه فاضلاب سنتی نیست. بلکه نکته اینجاست که با توجه به سن بالا، انواع سپتیک تانک قدیمی بیشتر در معرض:
- گرفتگی‌ها،
- ترک خوردگی،
- نشت و شکستگی،
- و ترکیدگی‌ها
قرار دارند. بسیاری از گندانبار های قدیمی را نیز میتوان یافت که با نگهداری و تعمیرات صحیح و به‌هنگام، همچنان کار خود را به بهترین شکل ممکن انجام می‌دهند. با این حال تجهیزات تصفیه فاضلاب قدیمی، هیچ کجا به اندازه یک مدل سپتیک جدید کارآمد نخواهند بود.
مشکل عدم نصب صحیح مخزن سپتیک
یک سپتیک تانک میتواند از همان ابتدا محکوم به فنا باشد؛ اگر نصب آن به درستی صورت نگیرد. نصب صحیح انباره تعفن، به هیچ وجه کار آسانی نیست و همیشه احتمال خطای انسانی وجود دارد. با عدم نصب صحیح دستگاه، همواره تعدادی مشکل برای سیستم تصفیه فاضلاب بوجود می آید. ولی بزرگترین مشکل، در صورتی خواهد بود که سیستم با قوانین رسمی مطابقت نداشته باشد. بخصوص در اروپا و آمریکا که مالک ملک، قابل تعقیب خواهد بود!. بنابراین این مسئله شوخی بردار نیست؛ نه برای سلامتی انسانها و محیط زیست و نه برای اعلام جرم. زیرا هیچ کس نمی خواهد به خاطر یک سپتیک تانک بد و معیوب، به زندان برود!!. بنابراین:
- مطمئن شوید که تست نفوذ انجام شده باشد. آزمایشی می تواند برای اطمینان از مناسب بودن شرایط زمین برای غوطه ور شدن، بکار گرفته شود. همچنین در تعیین اندازه و عمق صحیح نصب مخزن سپتیک، موثر خواهد بود.
- اطمینان حاصل کنید که نصب شما با قوانین مربوط به استانداردها مطابقت داشته باشد. (مثلاَ در ایران پیروی از استانداردهای ملی کافیست و در بسیاری از کشوريهای اروپایی، تبعیت از استانداردهای بریتانیا یا آژانس محیط زیست ضروریست)
- پیش از هرگونه نصب، ترانشه را با ابعاد مناسب حفر نموده و کف آن را کاملاَ تراز کنید.
- از برقراری اتصالات آب بند و بدون نشتی، اطمینان حاصل نمایید.
- هنگام نصب گندانبار، استفاده از جرثقیلهای قلاب دار ایمن‌ترین گزینه خواهد بود. چراکه میتوان بدون هیچگونه ضربه، افتادن یا فشار، دستگاه را در نقطه‌ی دقیق تعیین‌شدن نصب نمود.
طراحی نامطلوب سپتیک
چرا به انواع مشکل ایجاد شده برای سپتیک تانکها، بطور ریشه ای نگاه نکنیم؟… بله!. ممکن است پیش از اشتباه در مواردی همچون:
- تخمین ظرفیت و انتخاب،
- نصب،
- نگهداری،
- تخلیه،
- عدم توجه به پایان عمر مفید دستگاه و…،
خود طراحی و ساخت دستگاه با ایراداتی روبرو باشد. این اشتباهات میتواند شامل انتخاب متریال بد، عدم توجه به استانداردها و یا خطاهای انسانی سهوی باشد. مثلاَ به جای استفاده از لوله کاروگیت باکیفیت، گاهاَ ممکنست یک تولیدکننده غیرمتعهد و سودجو به دنبال پلی اتیلن‌های دارای گرانول برود. مسئله‌ای که موجب کاهش هزینه های ساخت و البته کاهش استحکام بدنه میشود. عدم توجه به استانداردها نیز شدیداَ دردسرساز خواهد بود. بعنوان مثال توصیه میشود دو سوم حجم سپتیک تانک های دو انباره به مخزن اولیه اختصاص یابد. زیرا فاضلاب ورودی دارای عناصر اضافی همچون لایه‌های چربی و گل و لای و لجن است و به محفظه‌ی بزگتری برای آرامش نیاز دارد. ولی در عمل، شاهد کوچک بودن مخزن اولیه هستیم.
باقی ماندن لجنها در کف سیستم و زیست باکتریها در آنها، دیگر عاملیست که بر مبنای آن، باید مخازن اولیه بزرگتر از مخزن سپتیک ثانویه طراحی شوند. گاهاَ نیز بطور کلی سیستم سپتیک، از همان ابتدا بد کار میکند. غالباَ خرید بی واسطه از شرکت های سازنده معتبر، از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری خواهد کرد. گروه صنعتی پایپ ایران به عنوان یکی از حرفه‌ای ترین، دقیقترین و معتبرترین مجموعه های سازنده تجهیزات آب و فاضلاب (از جمله: انواع لوله، منهول پلی اتیلن ، septic tank، انواع مخزن اسید و…) در سراسر کشور شناخته میشود.
12. زباله های نامربوط در سیستم گندانبار
ایجاد فشار به سپتیک تانک، گاهاَ بطور مستقیم به رفتارهای غیرمسئولیت پذیرانه‌ی کاربران بازمیگردد. بطوریکه افراد با اشتباهاتی نظیر:
- انداختن زباله های جامد بزرگ به سوراخ های سرویس بهداشتی. (انداختن پوشک، دستمال کاغذی، پلاستیک و… به سوراخهای توالت و حمام)
- انداختن ته سیگار به مجراهای فاضلابی سرویس های بهداشتی. (سخت‌تر شدن عملیات تصفیه فاضلاب بدلیل مواد سمی موجود در سیگارها)
- تخلیه‌ی عناصر چسبناک و رسوب کننده در مجراها
و…، موجب گرفتگی لوله ها و ایجاد فشار بیشتر به سپتیک تانک برای تصفیه فاضلاب میشوند. ساختمان های دارای سیستم شوتینگ زباله، عموماَ کمتر با مشکل آلوده شدن مجراهای فاضلابی مواجه هستند.
رفع مشکلات رایج سپتیک تانک
سپتیک تانک ها می توانند برای صاحبان خود، انواع مشکل را ایجاد کنند. اگر به تازگی وارد دنیای septic tank ها شده‌اید، بهترست درک درستی از این مشکلات رایج داشته باشید. اجتناب از برخی از این مشکلات رایج، سخت است؛ و برخی کاملاً خارج از کنترل شما هستند. پاسخ آسان اینست که شما نمیتوانید خودتان تمامی مشکلات ایجادشده را برطرف کنید. اما توصیه تمامی کارشناسان، مبتنی بر عدم ریسک نمودن با مخزن سپتیک است. زیرا نتایج حاصله گاهاَ برای سلامتی، کیف پولتان و محیط زیست شما بسیار مضر خواهد بود!.
باز هم تأکید میکنیم که نگهداری صحیح سپتیک تانک ها را جدی بگیرید. همچنین با بکارگیری مهندسین کارآمد، به بازرسی دوره ای گندانبار خود اقدام کنید. چنانچه نیاز به تخلیه یا تعمیر باشد، بازرسان تمامی موارد را به شما انتقال خواهند داد. با پایان یافتن عمر مفید یک گندانبار، بایستی دستگاه تعویض شود. گرچه که پیشنهاد میکنیم:
اگر نمیتوانید خود را به یک برنامه تخلیه و نگهداری منظم پایبند بدارید، فکر خرید یک مخزن سپتیک جدید را از ذهنتان دور بیندازید!!